Jerzy Ossoliński

---

Życiorys

Jerzy Ossoliński przyszedł na świat 15 grudnia 1595 roku w Sandomierzu. Był czwartym synem Jana Zbigniewa Ossolińskiego, który pełnił funkcję posła sejmowego oraz kasztelana tarnowskiego, a także wojewody podolskiego i sandomierskiego, z drugiej żony Anny z Firlejów. Po tragicznej śmierci matki w 1600 roku, o jego w wychowanie zadbała Jadwiga Młodnicka. W jego rodzinie byli również przyrodni bracia: Krzysztof i Maksymilian Ossolińscy.

W wieku 9 lat, Jerzy rozpoczął naukę w kolegium jezuitów w Pułtusku, gdzie uczęszczał w latach 1604–1606, kończąc tam dwie klasy. Następnie kontynuował edukację w jezuickim kolegium w Grazu od 1608 do 1612 roku. Po krótkim pobycie w Polsce, w 1613 roku wyjechał na roczne studia na Uniwersytet w Lowanium. W latach 1614–1615 studiował także w Anglii, Paryżu i Orleanie, a następnie w Padwie, Bolonii, Rzymie i Neapolu w latach 1615–1616. Kontakty, które nawiązał w trakcie nauki, okazały się niezwykle pomocne w późniejszych latach, przyczyniając się do jego awansu na kanclerza Rzeczypospolitej.

Po powrocie do kraju w maju 1616 roku, rozpoczął służbę na dworze królewskim w 1617 roku, w początkowych latach będąc jeszcze pod okiem ojca oraz rodziny. W tym okresie związał się z królewiczem Władysławem, wspierając go do czasu przed jego śmiercią. Uczestniczył wraz z nim w wojnie o koronę carską w Moskwie, biorąc udział w kluczowych operacjach w czasie konfliktu polsko-rosyjskiego 1609–1618. Po połączeniu się węzłem małżeńskim z Izabelą Daniłowiczówną, córką Mikołaja, wysłany został w 1621 roku do Anglii, aby zdobyć pomoc zbrojną od króla Jakuba I Stuarta w walce z Turkami.

Jego kariera rozwijała się w imponującym tempie. W wielu okolicznościach ukazał się jako znakomity mówca, ambitny polityk oraz biegły dyplomata. W 1622 roku, po raz pierwszy został wybrany posłem na sejm, a następnie wielokrotnie pełnił tę rolę w różnych latach. Był posłem z województwa sandomierskiego na sejm w 1625, 1627 i 1628 roku, a także uczestniczył w sejmie w 1629 roku oraz w 1631 roku. Dwukrotnie miał zaszczyt pełnić funkcję marszałka sejmu oraz marszałka sejmiku województwa sandomierskiego w grudniu 1625. Na sejmie w 1629 roku wyznaczono go na deputata do rokowań pokojowych ze Szwedami w Altmarku.

W kwietniu 1632 roku, na mocy nominacji, otrzymał tytuł podskarbiego nadwornego koronnego. Został również członkiem konfederacji generalnej, która została zawiązana 16 lipca 1632 roku. W czasie konwokacji oraz elekcji w tym samym roku, stanął w obronie katolicyzmu jako zdecydowany przeciwnik innowierców. Jako poseł z województwa sandomierskiego na sejm konwokacyjny, wsparł elekcję Władysława IV Wazy, podpisując jego pacta conventa. W 1632 roku, za osiągnięcia w czasie bezkrólewia, król nagrodził Ossolińskiego, między innymi, nadaniem starostwa bydgoskiego.

Od chwili korony królewskiej dla Władysława IV w 1632 roku, Jerzy Ossoliński nieustannie wspinał się po szczeblach kariery. W 1633 roku posłował do Rzymu, gdzie uzyskał tytuł księcia papieskiego od papieża Urbana VIII. W drodze powrotnej, cesarz Ferdynand II obdarzył go tytułem księcia Świętego Cesarstwa Rzymskiego. W 1635 roku miał ponownie pełnić rolę deputata do rokowań ze Szwedami, aczkolwiek nie uczestniczył w nich w Sztumskiej Wsi, biorąc udział w negocjacjach z posłem brandenburskim w sprawie bezpieczeństwa Księstwa Pruskiego.

Następnie udał się z królem do Prus Książęcych, pełniąc tam rolę namiestnika królewskiego. Dążył do zapewnienia bezpieczeństwa w regionie, fortifikując miejscowości, werbując żołnierzy oraz przygotowując czajki dla Zaporożców. W lipcu 1636 roku uczestniczył w sejmie Rzeszy w Ratyzbonie, gdzie 30 listopada 1636 roku otrzymał nominację na wojewodę sandomierskiego.

W 1637 roku został senatorem rezydentem, bliskim doradcą Władysława IV, wkrótce dążącym do wzmocnienia władzy królewskiej. W tym samym roku przedstawił projekt założenia bractwa orderowego Najświętszej Panny, mającego na celu stworzenie stronnictwa prokrólewskiego, jednak plan został odrzucony przez szlachtę oraz część magnaterii, co doprowadziło do jego rezygnacji z tytułu księcia. Ossoliński popierał również wprowadzenie stałych ceł morskich.

20 marca 1638 roku uzyskał na sejmie pieczęć mniejszą koronną. W grudniu tego samego roku starał się o porozumienie z Gdańskiem, dotyczące odszkodowania za zrzeczenie się praw do ceł, jednak negocjacje zakończyły się niepowodzeniem. W 1640 roku, aktywnie brał udział w rokowaniach z radą miasta Gdańska, aby zakończyć spory celne.

W 1641 roku, po śmierci elektora Jerzego Wilhelma, zajął się sprawą inwestytury pruskiej. W sierpniu 1642 roku posłował do Prus w celu lustracji fortyfikacji w Piławie. Dnia 18 lutego 1643 roku został mianowany kanclerzem wielkim koronnym. W sierpniu 1645 roku, uczestniczył w rozmowach z katolikami oraz różnowiercami w Toruniu, starając się doprowadzić do pojednania obu stron dla dobra kraju i Kościoła. Niestety, po jego odwołaniu przez króla, jego wysiłki skończyły się na sporach.

Później, po zmarłej królowej Cecylii Renacie, doprowadził do małżeństwa Władysława IV z księżniczką francuską Ludwiką Marią Gonzaga, co miało zbliżyć Polskę do Francji. W 1646 i 1647 roku starał się, bez owocnych rezultatów, mediować pomiędzy królem a izbą poselską w sprawach związanych z wojną z Chanatem Krymskim. Po tajnej misji na Ukrainie, prowadzonej w 1647 roku, gdzie dążył do zmobilizowania Kozaków, po powrocie został nagrodzony przez króla starostwem puckim i bolemowskim.

Jego działalność polityczna w Rzeczypospolitej oraz na międzynarodowej arenie bywa różnie oceniana, jednak odkrycie nowych faktów historycznych, pokazuje w niej wiele pozytywnych aspektów. Po śmierci Władysława IV w 1648 roku, z racji podeszłego wieku prymasa Polski Macieja Łubieńskiego, Jerzy Ossoliński zyskał niemal pełne stery w władzy w Rzeczypospolitej przez blisko dwa lata. Wtedy przeforsował kandydaturę królewicza Jana Kazimierza na tron polski oraz był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 31 lipca 1648 roku.

W czasie powstania Chmielnickiego, dążył do porozumienia z Kozakami. Latem 1649 roku towarzyszył królowi w wyprawie pod Zborów, gdzie osobiście doprowadził do ugody z chanem tatarskim Islamem III Girejem oraz Bohdanem Chmielnickim. Powracając do kraju, starał się przedstawić tę ugodę jako sukces polityki królewskiej, jednak spotkał się z ostrą krytyką.

Schyłek życia Jerzego Ossolińskiego obfitował w niepowodzenia. W razie śmierci Władysława IV, stracił swojego głównego politycznego sprzymierzeńca, co negatywnie odbiło się na jego planach.. Ponadto, nieudana polityka zagraniczna wobec Turcji i Tatarów oraz tragiczne wydarzenia, takie jak nagła śmierć jego jedynego syna, negatywnie wpłynęły na jego stan psychiczny. Pozostawił co prawda trzy córki, aczkolwiek nie mogły one kontynuować drogi politycznej. Na domiar złego, umierać jednego z ostatnich współpracowników, za którego się obwiniał, przyczyniło się do jego załamania.

Dnia 8 sierpnia 1650 roku, Jerzy Ossoliński doświadczył silnego ataku apopleksji. Zmarł w Warszawie 9 sierpnia, mając 55 lat. Jego ostatnie chwile spędził w pałacu, a po śmierci został pochowany w kościele kolegiackim św. Józefa w Klimontowie, który niegdyś wybudował.

Majątek

Majątek ziemski Jerzego Ossolińskiego charakteryzował się niezbyt dużymi rozmiarami, szczególnie jak na osobę zajmującą tak istotną rolę w kraju. Co jednak istotne, nie był on zadłużony, co w tych czasach było rzadkim zjawiskiem. Jego wysokie dochody można było przypisać nie tylko wyjątkowej gospodarności, ale również troskliwości, jaką okazywał swoim dobrą, a także, przede wszystkim, wielkiej hojności królewskiej, gdyż Ossoliński zarządzał dziesięcioma starostwami, które przynosiły mu spore dochody.

W roku 1621 Jerzy Ossoliński otrzymał od swojego ojca majątek w Ossolinie, a po jego śmierci przejął również Klimontów. Na terenie Ossolina zbudował Zamek w Ossolinie, który stał się jego rezydencją, utrzymaną w stylu renesansowym, a w pobliskiej okolicy wzniósł kaplicę znaną obecnie jako Betlejem. Istnieją wątpliwości co do informacji, które wskazują, że to właśnie Jerzy Ossoliński fundował tę kapliczkę, często wynikających z mylnej interpretacji faktów związanych z jej renowacją.

W Klimontowie wspierał zakończenie budowy klasztoru dominikanów oraz zbudował nowy kościół kolegiatę, w której ostatecznie został pochowany. Otrzymany w spadku majątek powiększył o takie wsie jak Batoryn, Tajkury, Konotopy oraz Targowicę.

Dodatkowo, w Częstochowie w klasztorze jasnogórskim ufundował hebanowy ołtarz przeznaczony dla obrazu Matki Boskiej. Jego hojność obejmowała również fundację klasztoru karmelitanek bosych w Warszawie. Jerzy był także współfundatorem kolegium i kościoła jezuitów w Bydgoszczy oraz klasztoru Kamedułów w pobliżu Warszawy.

Przez większość czasu przebywał w Warszawie, gdzie zainicjował swoje największe przedsięwzięcie budowlane – pałac przy obecnej ul. Wierzbowej (wówczas zwanej Drogą ku kościołowi Św. Trójcy) w latach 1639–1642. Późniejszy pałac Brühla stał się jedną z najwspanialszych rezydencji w mieście.

Rodzina

Jerzy Ossoliński, jako osoba o znaczącym wpływie w Rzeczypospolitej, zawarł związek małżeński z Izabelą Daniłowicz dnia 17 maja 1620 roku w Warszawie. Jej pochodzenie czyniło ją jedną z najatrakcyjniejszych partii dla szlachty, gdyż była córką podskarbiego wielkiego koronnego Mikołaja oraz Heleny Uchańskiej, wojewodzianki bełskiej, a także siostrą stryjeczną matki Jana Sobieskiego.

Z małżeństwa z Izabellą, rodziło się kilka potomków, z których niestety jeden synek zmarł podczas porodu w Tyrzynie w 1621 roku. Pozostałe dzieci to:

• córka Urszula Brygida, która poślubiła Samuela Jerzego Kalinowskiego, pełniącego funkcję oboźnego wielkiego koronnego, będącego synem Marcina – hetmana polnego koronnego oraz Heleny Koreckiej,
• córka Helena Tekla, która w roku 1637 została żoną przyszłego wojewody krakowskiego, Aleksandra Lubomirskiego, syna wojewody krakowskiego Stanisława oraz Zofii z książąt Ostrogskich,
• córka Anna Teresa, wydana za Zygmunta Denhoffa – starostę bydgoskiego i sokalskiego; Zygmunt był synem wojewody sieradzkiego Kacpra Denhoffa oraz Aleksandry Anny Koniecpolskiej,
• syn Franciszek, który pełnił urząd starosty bydgoskiego oraz był żonaty z Katarzyną Działyńską, córką wojewody pomorskiego Pawła Działyńskiego oraz Jadwigi Czarnkowskiej. Zmarł bezpotomnie 6 czerwca 1648 roku.

Spuścizna pisarska

Jerzy Ossoliński doskonale posługiwał się piórem, co czyni go jedną z wyrazistszych postaci swojej epoki. Zyskał sławę jako autor „Dziennika własnego życia”, którego treść obejmuje wydarzenia do roku 1621. Ostatnie wydanie tej pracy zostało przygotowane przez W. Czaplińskiego w 1976 roku.

Warto również zwrócić uwagę na kilka innych jego znaczących dzieł:

• rozprawa zatytułowana De Optimo Statu retpublicae, opublikowana w Lowanium w 1614 roku,
• „Dariusz legacji Jerzego Ossolińskiego na Sejm Rzeszy Niemieckiej” z 1636 roku,
• liczne mowy, w tym Oratio ad Jacobum I Britaniae Regent Londini nomine Sigismundi III auxilum adversus barbaros poscendo, wydana w Londynie w 1621 roku; mowa ta została wkrótce przetłumaczona na języki: angielski, francuski, hiszpański i niemiecki,
• Oratio ad Ferdinandum septemviros ąue S.R.J. Principes congregatos Ratisbonae z 1637 roku.

Przegląd działalności jako starosty bydgoskiego

Jerzy Ossoliński pełnił funkcję starosty bydgoskiego w latach 1632–1645, w trudnym okresie dla miasta, które zostało zdewastowane przez przemarsze wojsk w związku z wojną ze Szwedami. Proces ten spowodował znaczny spadek handlu zbożem oraz żeglugi na rzekach Brdzie i Wiśle, a także wzrost fanatyzmu religijnego. Ossoliński, z wielką determinacją, dążył do odbudowy dawnego blasku Bydgoszczy. Jego działania obejmowały renowację zamku, którego otoczenie wzbogacił w bastiony, a także wznosił imponujące budowle w mieście (I. Polkowski). Dążył do przywrócenia pierwotnego wyglądu bydgoskiego ratusza, przywracając mu renesansowy styl.

Ossoliński był aktywny w zabieganiu o nowe przywileje dla miasta oraz w potwierdzaniu wcześniejszych, często naruszanych przez szlachtę. Dzięki jego staraniom, magistrat otrzymał od Władysława IV w latach 1634 i 1643 przywileje, które nadawały mu monopol na sprzedaż win oraz wódek gatunkowych importowanych z zagranicy. W 1635 roku król potwierdził przywilej nadany przez Stefana Batorego w 1577 roku, dający bydgoszczanom prawo do handlu w żegludze rzecznej. W dniu 5 marca 1637 r. Władysław IV wydał dokument, który przyznawał wyłącznie mieszkańcom Bydgoszczy prawo do żeglugi handlowej rzeką Brdą na jej dolnym odcinku, od Bydgoszczy do ujścia do Wisły. Cudzoziemcy, pragnący transportować towary tą rzeką, zobowiązani byli do płacenia opłat na rzecz rady miejskiej.

Rozwój rzemiosła miejskiego jasno wskazywał na jego dynamiczny przebieg, co potwierdzało wydawanie i zatwierdzanie kolejnych statutów dla cechów, takich jak stolarze, szklarze oraz ślusarze. W 1640 roku Władysław IV zatwierdził statut cechu murarzy bydgoskich. Ossoliński dbał także o bezpieczeństwo mieszkańców. W 1635 roku bydgoszczanie uzyskali przywilej zezwalający na budowę wału ochronnego wokół zamku, a w 1636 roku zorganizowano oddział straży miejskiej.

Ossoliński zyskał szczególną wdzięczność ze strony konwentu jezuitów, jako fundator kolegium noszącego tytuł Aeternae sapientiae, otwartego w 1640 roku, a także kościoła jezuickiego. W celu wsparcia finansowego kolegium zakupił znaczne dobra od Teresy z Tarłów Ossolińskiej. W 1649 roku, na jego osobiste życzenie, otwarto klasę retoryki i etyki w szkole przy tym kolegium.

W 1645 roku Jerzy Ossoliński przekazał starostwo bydgoskie swojemu jedynemu synowi Franciszkowi. Po jego przedwczesnej śmierci, ponownie objął to stanowisko. Dzięki jego interwencji mieszkańcy Fordonu uzyskali w 1649 roku przywilej od króla Jana Kazimierza, który ustalał zasady odbudowy miasta po tragicznym pożarze oraz przyznawał fundusze na te cele.

---

Oceń: Jerzy Ossoliński

---