Henryk Gierszyński

---

Życiorys

Rodzina i pochodzenie

Rodzina Henryka Gierszyńskiego była częścią sandomierskiego mieszczaństwa. Jego ojcem był Jan Gierszyński, który pełnił rolę urzędnika, a także pisarza w Szkole Powiatowej Sandomierskiej oraz więzieniu sandomierskim. Matka, Karolina z Migurskich, pochodziła z rodziny mierniczego królewskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego, Walentego Migurskiego. Henryk dorastał w licznej rodzinie, mając czworo rodzeństwa: Jana Erazma (ur. 1850), Józefę Izabellę Ignację (ur. 1852), Michalinę (ur. 1853) oraz Romana (ur. 1857).

Edukacja i udział w powstaniu styczniowym

Henryk uczył się w gimnazjum w Sandomierzu, a po śmierci ojca około 1860 roku rodzina przeniosła się do Warszawy, gdzie kontynuował naukę w jednym z warszawskich gimnazjów. W tym okresie brał aktywny udział w manifestacji młodzieżowej, która miała miejsce w maju 1861, w związku ze śmiercią Joachima Lelewela. Wybuch powstania styczniowego zastał go w Piotrkowie Trybunalskim, dokąd przeprowadził się z rodziną. Jako piętnastoletni chłopak włączył się do walki, służąc w oddziale pod dowództwem Edmunda Taczanowskiego, który był największym oddziałem w województwie kaliskim. Po schwytaniu przez Rosjan, z uwagi na swój młody wiek, został odesłany do domu. W 1865 roku ukończył gimnazjum piotrkowskie, ale pod nadzorem policyjnym.

Emigracja i studia medyczne

W 1866 roku Henryk opuścił Polskę, aby znaleźć się w Krakowie, a następnie podjął podróż przez Wiedeń do Włoch, w nadziei na znalezienie polskiej szkoły wojskowej. Kiedy okazało się, że taka instytucja nie istnieje, Henryk planował udać się do Konstantynopola, gdzie organizowane były polskie oddziały ochotnicze. Ostatecznie przekonano go do wyjazdu do Paryża, gdzie wstąpił do Wyższej Szkoły Polskiej, którą ukończył około 1869 roku. Dzięki dekretowi Napoleona III, który zwalniał młodych polskich emigrantów z opłat uniwersyteckich oraz stypendium Komitetu Naukowej Pomocy, Henryk mógł rozpocząć studia medyczne na Sorbonie. W trakcie wojny francusko-pruskiej ochotniczo wstąpił do oddziału Wolnych Strzelców Paryża, gdzie brał udział w kontrnatarciu na Bourges. Jego odwaga została doceniona przez przyznany mu medal wojskowy. W czasie Komuny Paryskiej pracował jako asystent w szpitalu Lariboissière, gdzie był świadkiem śmierci generała Jarosława Dąbrowskiego, a także odbył praktyki w szpitalach Sainte-Eugénie oraz Saint-Louis. Ukończył studia medyczne w 1875 roku.

Kariera zawodowa

Po zakończeniu nauki Henryk rozpoczął własną praktykę lekarską w Paryżu przy ulicy Turbigo 18. Z powodu problemów finansowych musiał jednak zawiesić działalność i w 1877 roku, od stycznia do grudnia, pracował jako lekarz okrętowy na parowcu 'Afryka’, który pływał między Marsylią a Konstantynopolem. W październiku tego samego roku, podczas jednego z pobytów w Konstantynopolu, Henryk na prośbę generała Ludwika Mierosławskiego nawiązał kontakt z legionem polskim organizowanym w ramach armii tureckiej, związaną z wojną turecko-rosyjską. Dzięki wsparciu doktora Włodzimierza Dmochowskiego z Chartres, od 1 stycznia 1878 roku przejął praktykę lekarską po doktorze Bellentenim w Ouarville, w rolniczym regionie Beauce, yo tam pozostał przez następne 52 lata.

Życie prywatne

W 1875 roku Henryk poznaje w Paryżu Marię Bukowską, urodzoną w 1850 roku w Kauklach na Żmudzi, która jako 13-latka była łączniczką w powstaniu styczniowym w oddziale księdza Mackiewicza. Ożenił się z nią 23 lutego 1878 roku w paryskim kościele Ste Marie de Batignolles, a ślub cywilny odbył się w merostwie 17. dzielnicy Paryża, w obecności znanych przedstawicieli polskiej emigracji, takich jak Sylwester Staniewicz czy Ludwik Mierosławski. Poślubieni osiedli w malowniczej willi Mon Repos w Ouarville, gdzie doczekali się czwórki dzieci: Stanisława (1879), Marii (1881), Karoliny (1883) oraz Henryka (1884). Zmarł w Paryżu 9 listopada 1930 roku, odwiedzając swoją córkę Marię, a jego ciało zostało pochowane na cmentarzu w Ouarville.

Emigracyjna działalność polityczna

Działalność w paryskim komitecie Ligi Polskiej

W 1887 roku Henryk Gierszyński dołączył do paryskiego komitetu Ligi Polskiej, który został założony przez Maksymiliana Hertla. Ta tajna organizacja powstała w Szwajcarii na z inicjatywy Zygmunta Miłkowskiego, znanego również jako Tomasz Teodor Jeż. Już 28 lipca 1888, podczas zjazdu w Genewie, Gierszyński objął pozycję przewodniczącego paryskiego komitetu i zastąpił zmarłego Jana Michalskiego w Centralizacji Ligi. Jego działalność w tej organizacji miała znaczący wpływ na kształtowanie się polskiego ruchu narodowego, bowiem był jednym z założycieli w 1888 roku tajnej Gminy Narodowo-Socjalistycznej, która zacieśniła współpracę z Ligą Polską.

Gierszyński aktywnie współpracował z młodzieżową sekcją Ligi, czyli konspiracyjnym paryskim kołem Związku Młodzieży Polskiej „Zet”, które było kierowane przez Bolesława Motza. Należał również do szanowanego Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Studentów Polskich „Spójnia” od 1887 roku. W 1889 roku przejął znaczny wpływ nad jawnie działającym Związkiem Narodowym Polskim, który był powołany przez batiniolczyków. Z czasem jednak, pełniąc funkcję kierownika paryskiego komitetu, zaczął się oddalać od idei politycznych reprezentowanych przez Miłkowskiego oraz Balickiego, którzy byli przeciwni socjalistycznym przekonaniom. Stworzony przez Gierszyńskiego sojusz organizacji emigracyjnych wkrótce rozpadł się wskutek narastających konfliktów oraz przekształcenia Ligi Polskiej w Ligę Narodową pod przewodnictwem Romana Dmowskiego w 1893 roku.

Działalność w Związku Wychodźstwa Polskiego

W 1891 roku Gierszyński zrezygnował z aktywnego uczestnictwa w Związku Narodowym Polskim. Namówiony przez Miłkowskiego, przystąpił do Związku Wychodźstwa Polskiego, który powstał w Zurychu w maju tego samego roku. Związek ten zrzeszał różne instytucje i organizacje emigracyjne. W dniu 25 grudnia 1891 roku, przyjął tytuł wiceprezesa Komisji Nadzorczej Skarbu Narodowego. Środki z tego skarbu, począwszy od 1895 roku, były wykorzystywane do wspierania działań w kraju Ligi Narodowej.

Na wniosek Komitetu Centralnego Ligi Narodowej, wszyscy członkowie Komisji Nadzorczej automatycznie stali się członkami Ligi, jednak w przypadku Gierszyńskiego miało to charakter jedynie formalny, gdyż ideowo był on związany z nurtem niepodległościowego socjalizmu. Z biegiem czasu, przesuwał swoje poglądy w stronę Partii Socjalistycznej, wyrażając coraz większe niezadowolenie wobec decyzji komisji dotyczących przekazywania funduszy jedynie Lidze Narodowej. W 1903 roku w wyniku tych różnic w poglądach został wykluczony z Komisji Nadzorczej, a także wystąpił z Ligi Narodowej, decydując się na przystąpienie do paryskiej sekcji PPS wspólnie ze swoją żoną.

Działalność w Polskiej Partii Socjalistycznej

W latach poprzedzających wybuch I wojny światowej, Gierszyńscy nawiązywali liczne kontakty z osobami z otoczenia Józefa Piłsudskiego, pośród których byli m.in. etnograf Bronisław Piłsudski, Walery Sławek oraz pisarze Andrzej Strug i Wacław Sieroszewski. W mieli duże wsparcie dla Stefana Żeromskiego w jego zmaganiach z batiniolczykami, którzy zarządzali Muzeum w Rapperwilu. Od 1912 do 1914 roku, Gierszyński był jedynym przedstawicielem emigracyjnym w zarządzie Polskiego Skarbu Wojskowego, instytucji ponadpartyjnej, która powstała z inspiracji Piłsudskiego. Po zakończeniu I wojny światowej, Gierszyński podjął się ożywienia legendy Piłsudskiego we Francji, a w 1927 roku został uhonorowany tytułem honorowego prezesa Towarzystwa im. Piłsudskiego we Francji.

Dom Gierszyńskich i jego goście, związki z literaturą

Gabriela Zapolska uchwyciła portret rodziny Gierszyńskich, znanej pod nazwiskiem Zagórowscy, w swojej autobiograficznej powieści Zaszumi las. W ich rezydencji w Ouarville gościł wielokrotnie Władysław Stanisław Reymont, który odwiedzał dom w latach 1896, 1898 oraz 1899. W tym otoczeniu powstały jego najważniejsze dzieła, w tym powieść Ziemia obiecana, dramat Za późno, a także decyzja o napisaniu Chłopów.

W Ouarville przebywało również wielu znamienitych artystów i twórców. Malarz Wojciech Gerson gościł tutaj w 1896 roku, a wśród poetów obecnych w tym miejscu znaleźli się Bogusław Adamowicz oraz Wincenty Korab-Brzozowski, jak również Felicja Sochaczewska. Warto także wspomnieć o krakowskim aktorze Franciszku Frąckiewiczu oraz tłumaczach polskiej literatury – Ellen Wester, który zajmował się przekładami na język szwedzki w 1896 roku oraz Francku L. Schoell, który tłumaczył na francuski w 1901 roku.

Rodzina Gierszyńskich cieszyła się przyjaźnią z wybitnymi przedstawicielami literatury, w tym Stefanem Żeromskim. Warto dodać, że pensjonariuszem Gierszyńskich był od 1900 roku aż do swojej śmierci w 1908 roku gen. Walery Wróblewski.

Odznaczenia i spuścizna

W 1923 roku Henryk Gierszyński został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, co stanowiło wyraz uznania dla jego wkładu w rozwój medycyny i kultury. Warto podkreślić, że Gierszyński, będąc pasjonatem literatury medycznej, przekazał swój bogaty księgozbiór do Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie jego zasoby wzbogaciły zbiór naukowy uczelni.

Dodatkowo, kolekcja książek, wielce cenna, trafiła do Biblioteki Narodowej, co pozwoliło na jej dalsze udostępnianie dla przyszłych pokoleń badaczy i miłośników literatury. Zgromadzone archiwum Gierszyńskich, w tym przede wszystkim zachowane listy, znajduje się w Bibliotece Polskiej w Paryżu, co świadczy o jego międzynarodowej renomie.

Gierszyński nie tylko pasjonował się medycyną, ale był również autorem broszur o tematyce historycznej i politycznej, wzbogacając w ten sposób krajowy dorobek intelektualny.

Twórczość

Henryk Gierszyński pozostawił po sobie ważny dorobek literacki, który odzwierciedlał jego zainteresowania historyczne oraz zaangażowanie w sprawy narodowe. Poniżej przedstawiono kilka kluczowych pozycji jego twórczości:

• krótki pogląd na powstanie kościuszkowskie, Paryż 1894,
• H. Bukowski. Wspomnienie pośmiertne, Paryż 1900,
• Maurycy Mochnacki. Krótki rys biograficzno–historyczny, Paryż 1901,
• emigracja i Skarb Narodowy, Kraków 1905,
• jenerał Ludwik Mierosławski. Jego działalność polityczna i wojenna, Kraków 1910.

---

Oceń: Henryk Gierszyński

---